[TƯ VẤN LUẬT HÌNH SỰ] Kỹ năng tư vấn của luật sư đối với pháp nhân thương mại bị buộc tội

Để nắm được sơ bộ những chứng cứ, tài liệu liên quan đến vụ án hình sự mà PNTM bị buộc tội, qua đó Luật sư có được những kiến thức tổng quát nhất về vụ án, đưa ra được những nội dung tư vấn hợp lý, hiệu quả, Luật sư cần tiếp xúc, trao đổi với khách hàng là người đại diện cho PNTM bị buộc tội để có được những thông tin cần thiết, nhằm tư vấn, định hướng cho PNTM bị buộc tội khai báo, trình bày, cung cấp các tài liệu, đồ vật cho các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng để chứng minh sự vô tội hoặc đưa ra các tình tiết giảm nhẹ TNHS, miễn hình phạt đối với PNTM bị buộc tội.

Trong quá trình tư vấn cho pháp nhân thương mại bị buộc tội, khi tiếp xúc, trao đổi với người đại diện cho PNTM bị buộc tội, Luật sư cần yêu cầu người đại diện cung cấp một số tài liệu liên quan đến việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với PNTM đó. Luật sư cần kiểm tra kỹ các chi tiết trong quyết định khởi tố bị can đối với PNTM có bảo đảm tính hợp pháp không. Nếu nhận thấy có những vấn đề sai phạm nghiêm trọng Luật sư cần tư vấn cho khách hàng soạn thảo văn bản kiến nghị gửi đến các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng về những sai phạm nêu trên, nhằm bảo đảm quyền và lợi ích tốt nhất cho khách hàng.

Cũng giống như khi tiếp xúc, trao đổi với khách hàng là cá nhân, trong trường hợp PNTM bị truy cứu TNHS, Luật sư tư vấn cho khách hàng cần chuẩn bị các thủ tục để PNTM đề cử hoặc lựa chọn người đại diện theo pháp luật của PNTM tham gia tố tụng được quy định tại Điều 434 BLTTHS năm 2015. Theo đó, mọi hoạt động tố tụng của PNTM bị truy cứu TNHS được thông qua người đại diện theo pháp luật của PNTM. PNTM phải cử và bảo đảm cho người đại diện theo pháp luật của mình tham gia đầy đủ các hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án theo yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền.

Trao đổi với người đại diện cho PNTM cần làm rõ một vài chi tiết quan trọng, như: tài liệu liên quan đến việc thành lập của pháp nhân, qua đó nắm được pháp nhân có phải là PNTM hay không, để Luật sư có những tư vấn hợp lý, hiệu quả. Ngoài ra, cần yêu cầu người đại diện cung cấp các tài liệu liên quan đến sự chỉ đạo điều hành; Sự thống nhất chủ trương, đường lối của các thành viên trong PNTM đó; Các thành viên trong PNTM nắm bắt vấn đề kinh doanh của doanh nghiệp, công ty đến đâu và thể hiện sự biết về các hoạt động đó ở những tài liệu nào, ủng hộ hoạt động đó như thế nào, để từ đó Luật sư có những tư vấn và định hướng bào chữa phù hợp cho PNTM bị buộc tội hiệu quả nhất. Mặt khác, nếu Luật sư chứng minh được hành vi đang bị coi là tội phạm và các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng sử dụng làm căn cứ để buộc tội đối với PNTM, hoàn toàn do quá tin tưởng đối tác mà phạm tội, không hề có sự cố ý, thì đó cũng là một trong những lý do Luật sư tư vấn cho khách hàng cần cung cấp nội dung này cho các cơ quan tiến hành tố tụng để khẳng định sự vô tội của PNTM đang bị buộc tội đó.

Tư vấn trong giai đoạn điều tra, truy tố

Trong giai đoạn điều tra, truy tố, Luật sư bào chữa cho PNTM bị buộc tội phát hiện ra những sai phạm về áp dụng luật hình sự, cũng như những sai phạm về áp dụng các quy định trong luật tố tụng hình sự, Luật sư cần tư vấn cho người đại diện hợp pháp của PNTM làm văn bản kiến nghị đối với các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng về những nội dung sai trái đó, nhằm bảo đảm quyền và lợi ích tốt nhất cho khách hàng là PNTM bị buộc tội.

Việc trợ giúp, tư vấn cho khách hàng khi CQĐT tiến hành lấy lời khai có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình tham gia tố tụng. Về nguyên tắc, việc lấy lời khai người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại phải do Điều tra viên, cán bộ điều tra của cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra thực hiện tại nơi tiến hành điều tra, tại trụ sở CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra hoặc tại trụ sở của PNTM. Trước khi lấy lời khai, Điều tra viên, cán bộ điều tra phải thông báo cho Kiểm sát viên và người bào chữa biết về thời gian, địa điểm lấy lời khai. Khi xét thấy cần thiết, Kiểm sát viên tham gia việc lấy lời khai. Theo đó, Luật sư sẽ tư vấn đầy đủ về quyền và nghĩa vụ của người đại diện cho PNTM bị buộc tội, cũng như cách thức khai báo, trình bày trước khi khách hàng đến trụ sở CQĐT để lấy lời khai.

Luật sư cần tư vấn và giải thích cho khách hàng biết rõ về trình tự, thủ tục và nguyên tắc lấy lời khai của người đại diện cho PNTM để khách hàng nắm được và sử dụng quyền của mình trong những trường hợp cần thiết. Điểm đặc biệt mà Luật sư cần chú ý để tư vấn kịp thời cho khách hàng là việc lấy lời khai của người đại diện theo pháp luật của PNTM tại trụ sở CQĐT, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh. Việc lấy lời khai của người đại diện theo pháp luật của PNTM tại các địa điểm khác được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh theo yêu cầu của người đại diện theo pháp luật của PNTM, của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Theo đó, Luật sư cần xác định khi CQĐT, VKS triệu tập người đại diện của PNTM đến lấy lời khai mà không thông báo cho Luật sư là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Các hoạt động lấy lời khai mà không ghi âm, ghi hình có âm thanh khi mà luật quy định và Luật sư yêu cầu cũng là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Theo đó, Luật sư phát hiện ra những hiện tượng này sẽ tư vấn cho người đại diện hợp pháp của PNTM bị buộc tội soạn thảo đơn kiến nghị gửi đến các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, đương nhiên những tài liệu vi phạm tố tụng đó sẽ không bảo đảm tính hợp pháp và không có giá trị chứng minh.

Do phạm vi áp dụng các tội danh đối với PNTM phạm tội chủ yếu trong các lĩnh vực trật tự quản lý kinh tế, môi trường, v.v., nên hình phạt hay biện pháp tư pháp chủ yếu nhằm bảo đảm khả năng khắc phục hậu quả của vụ án hoặc hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại có thể xảy ra. Vì thế, trong quá trình tố tụng, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể sẽ áp dụng các biện pháp cưỡng chế sau đây đối với pháp nhân thương mại bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Nắm được những nội dung này, Luật sư sẽ có những tư vấn hợp lý với khách hàng, bao gồm:

Một là, kê biên tài sản liên quan đến hành vi phạm tội của pháp nhân (Điều 437 BLTTHS năm 2015). Kê biên tài sản áp dụng đối với PNTM bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử về tội mà BLHS quy định hình phạt tiền hoặc để bảo đảm bồi thường thiệt hại. Do đó, trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử mà các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng biện pháp này đối với PNTM bị buộc tội, thì Luật sư cần tư vấn, trợ giúp người đại diện theo pháp luật của pháp nhân kiểm tra xem xét việc kê biên phần tài sản có tương ứng với mức có thể bị tịch thu, phạt tiền hoặc bồi thường thiệt hại hay không. Cần lưu ý và giải thích rõ, tài sản bị kê biên được giao cho người đứng đầu pháp nhân có trách nhiệm bảo quản; nếu để xảy ra việc tiêu dùng, sử dụng trái phép, chuyển nhượng, đánh tráo, cất giấu, hủy hoại tài sản bị kê biên thì người này phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Ngoài ra, Luật sư cũng cần xem xét kỹ về các thủ tục lập biên bản và thành phần người tham gia việc kê biên này có đúng quy định của pháp luật không. Mọi trường hợp vi phạm đều là căn cứ, cơ sở để Luật sư tư vấn cho người đại diện hợp pháp của PNTM bị buộc tội soạn thảo văn bản kiến nghị.

Hai là, phong tỏa tài khoản của pháp nhân liên quan đến hành vi phạm tội của pháp nhân (Điều 438 BLTTHS năm 2015). Phong tỏa tài khoản áp dụng đối với pháp nhân bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử về tội mà BLHS quy định hình phạt tiền hoặc để bảo đảm bồi thường thiệt hại và có căn cứ xác định pháp nhân đó có tài khoản tại tổ chức tín dụng hoặc Kho bạc Nhà nước. Tuy nhiên, các Luật sư cần lưu ý là việc phong tỏa tài khoản cũng được áp dụng đối với tài khoản của cá nhân, tổ chức khác nếu có căn cứ xác định số tiền trong tài khoản đó liên quan đến hành vi phạm tội của pháp nhân và chỉ phong tỏa số tiền trong tài khoản tương ứng với mức có thể phạt tiền hoặc bồi thường thiệt hại. Trên thực tiễn, Luật sư cần hết sức lưu ý, BLTTHS quy định áp dụng biện pháp này khi PNTM bị khởi tố, nhưng không nói rõ là khởi tố vụ án hay khởi tố bị can, vì thế để bảo đảm quyền và lợi ích tốt nhất cho khách hàng là PNTM bị buộc tội Luật sư cần hết sức chú ý đến vấn đề áp dụng thủ tục tố tụng này để có những tư vấn kịp thời, hiệu quả, tránh tổn thất cho khách hàng. Bởi lẽ, nếu CQĐT phong tỏa toàn bộ tài khoản của PNTM bị buộc tội thì đồng nghĩa với mọi hoạt động của PNTM đó sẽ bị đóng băng, dòng tiền không hoạt động, pháp nhân đó có nguy cơ đối mặt với hủy hợp đồng, phạt hợp đồng hoặc cắt hợp đồng tương lai. Nhiều công ty, doanh nghiệp vì thế phải phá sản, gây thiệt hại đặc biệt lớn cho công ty, doanh nghiệp. Đòi hỏi Luật sư cần sát sao để có những tư vấn hợp lý cho khách hàng là PNTM bị buộc tội.

Ba là, tạm đình chỉ có thời hạn hoạt động của pháp nhân liên quan đến hành vi phạm tội của pháp nhân và buộc nộp một khoản tiền để bảo đảm thi hành án (Điều 439 BLTTHS năm 2015). Quyết định tạm đình chỉ có thời hạn hoạt động của pháp nhân chỉ áp dụng khi có căn cứ xác định hành vi phạm tội của pháp nhân gây thiệt hại hoặc có khả năng gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe của con người, môi trường hoặc trật tự, an toàn xã hội. Người có thẩm quyền quy định tại khoản 1 Điều 113 BLTTHS năm 2015 có quyền ra quyết định tạm đình chỉ có thời hạn hoạt động của pháp nhân và phải được VKS cùng cấp phê chuẩn trước khi thi hành. Thời hạn tạm đình chỉ hoạt động của pháp nhân không được quá thời hạn điều tra, truy tố, xét xử theo quy định của BLTTHS. Thời hạn tạm đình chỉ đối với pháp nhân bị kết án không quá thời hạn kể từ khi tuyên án cho đến thời điểm pháp nhân chấp hành án. Do việc tạm đình chỉ này liên quan đến sinh mệnh của PNTM, liên quan đến hàng nghìn người lao động tại pháp nhân và liên quan đến các công ty khác là đối tác của PNTM bị buộc tội. Do đó, biện pháp này cần hết sức thận trọng khi áp dụng trên thực tiễn, nếu thấy căn cứ mà các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng đưa ra không chính xác, Luật sư cần tư vấn cho khách hàng soạn thảo văn bản cho người đại diện của PNTM phạm tội kiến nghị, nhằm bảo đảm quyền và lợi ích tốt nhất cho khách hàng.

Tư vấn trong quá trình tham gia các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử

Trong quá trình tham gia các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử mà Luật sư thấy việc truy cứu TNHS đối với PNTM không có căn cứ, không thỏa mãn về một trong các yếu tố cấu thành tội phạm thì Luật sư cần tư vấn cho khách hàng soạn thảo văn bản kiến nghị với các cơ quan chức năng yêu cầu đình chỉ vụ án. Đặc biệt, trong giai đoạn xét xử vụ án, để thực hiện tốt nhất hoạt động tư vấn của mình đối với PNTM bị buộc tội, Luật sư cần chú ý những vấn đề sau đây:

Cần gặp và trao đổi với người đại diện hợp pháp cho PNTM bị buộc tội trước khi tham gia phiên tòa để tư vấn và thống nhất kế hoạch bào chữa, phương hướng bào chữa tại phiên tòa, cách thức trả lời câu hỏi, cũng như cần cung cấp những chứng cứ, tài liệu, đồ vật gì đến phiên tòa có ý nghĩa trong việc bào chữa tốt nhất cho PNTM là bị cáo bị Tòa án có quyết định đưa vụ án ra xét xử đó.

Soạn thảo bản luận cứ bào chữa cho PNTM bị buộc tội trên cơ sở tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án, cũng như tài liệu, chứng cứ, đồ vật mà Luật sư biết được, có được. Trên cơ sở đó, Luật sư sẽ định hướng bào chữa cho PNTM bị buộc tội, theo hướng:

Thứ nhất, định hướng bào chữa vô tội (nếu chứng minh không thỏa mãn một trong bốn yếu tố cấu thành tội phạm) như: không thỏa mãn về yếu tố chủ thể phạm tội; không có cơ sở xác định lỗi của pháp nhân khi thực hiện hành vi bị coi là tội phạm hoặc lỗi chỉ là vô ý; tài liệu chứng minh về hậu quả không có độ tin cậy, đưa ra hậu quả không hợp lý, không thể đưa ra hậu quả hình thành trong tương lai để kết tội được; hoặc Luật sư chứng minh không có mối quan hệ nhân quả trực tiếp giữa hành vi và hậu quả, một khi hậu quả xảy ra không có mối liên hệ với hành vi thì hậu quả đó không thể dùng để buộc tội cho pháp nhân được;

Thứ hai, định hướng bào chữa theo hướng giảm nhẹ TNHS. Trường hợp xác định PNTM bị buộc tội là có căn cứ, Luật sư cần đưa ra các tình tiết giảm nhẹ có ý nghĩa trong việc quyết định hình phạt, miễn hình phạt hoặc có ý nghĩa khác trong việc giải quyết vụ án;

Thứ ba, định hướng bào chữa theo hướng trả hồ sơ điều tra bổ sung. Việc này Luật sư cần hết sức cân nhắc khi quyết định bào chữa theo hướng này, phải thật chắc chắn rằng kết quả điều tra bổ sung sẽ đưa đến việc đình chỉ vụ án hoặc giảm nhẹ TNHS đối với PNTM bị buộc tội. Theo đó, để quyết định được việc này, Luật sư cần nghiên cứu, đánh giá và phân tích kỹ các tình tiết, chứng cứ trong hồ sơ vụ án để có định hướng đúng đắn nhất;

Lập kế hoạch hỏi, xây dựng đề cương đối đáp tranh luận tại phiên tòa cũng như dự kiến các tình huống xuất hiện tại phiên tòa và cách giải quyết.

Thứ nhất, đề cương xét hỏi cũng như đề cương đối đáp, tranh luận tại phiên tòa đều phải trên cơ sở định hướng bào chữa, bám sát định hướng và phải được Luật sư trao đổi trước với người đại diện hợp pháp cho PNTM bị buộc tội để tránh hiện tượng phá vỡ kế hoạch bào chữa của Luật sư tại phiên tòa;

Thứ hai, nội dung câu hỏi cần bám sát các vấn đề cần phải chứng minh (những vấn đề chứng minh thuộc về bản chất vụ án; những vấn đề chứng minh có ý nghĩa bổ trợ cho việc quyết định truy cứu TNHS, miễn hình phạt đối với PNTM bị buộc tội); các kế hoạch này phải hết sức năng động, được bổ sung kịp thời theo diễn biến tại phiên tòa.