[TƯ VẤN LUẬT THỪA KẾ] Kỹ năng thu thập, cung cấp chứng cứ của luật sư chuẩn bị cho việc tham gia phiên tòa sơ thẩm trong tranh chấp thừa kế

Trong vụ án thừa kế, Luật sư tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện theo ủy quyền hoặc người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự. Để thu thập được đúng và đầy đủ chứng cứ cung cấp cho Tòa án, bảo vệ quyền lợi cho khách hàng, Luật sư cần có các kỹ năng thu thập, cung cấp chứng cứ trong vụ án dân sự nói chung và kỹ năng thu thập chứng cứ trong vụ án thừa kế nói riêng. Đồng thời, Luật sư xem xét mình bảo vệ quyền lợi cho khách hàng ở vị trí tố tụng nào, là nguyên đơn, bị đơn hay người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan để từ đó xác định chứng cứ của vụ án cần thu thập, nghĩa vụ chứng minh… Trên cơ sở đó, Luật sư tiến hành các hoạt động thu thập chứng cứ cũng như thực hiện việc cung cấp chứng cứ phù hợp, bảo vệ quyền lợi cho khách hàng của mình.

a)Kỹ năng thu thập chứng cứ

Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho khách hàng dù ở vị trí tố tụng nào trong các vụ án thừa kế thì Luật sư phải xác định được vụ án thừa kế cụ thể mà Luật sư đang tham gia tố tụng là loại tranh chấp gì, đối tượng mà các bên tranh chấp là gì, trong vụ án cần phải chứng minh các vấn đề cụ thể gì. Tùy thuộc vào từng loại tranh chấp thừa kế, đối tượng tranh chấp trong từng vụ án cụ thể mà các vấn đề cần chứng minh trong các vụ án thừa kế không giống nhau. Vì vậy, Luật sư xác định được phạm vi chứng cứ cần thu thập của từng vụ án là khác nhau. Có những vụ án thừa kế các bên đương sự không tranh chấp về người thừa kế, về di sản thừa kế mà chỉ tranh chấp về thời điểm mở thừa kế. Ví dụ, bên nguyên đơn yêu cầu chia di sản thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật, bị đơn không chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn với căn cứ thời hiệu khởi kiện vụ án thừa kế đã hết và yêu cầu Tòa án đình chỉ giải quyết vụ án; có những vụ án thừa kế, các bên chỉ tranh chấp về một phần di sản thừa kế hoặc chỉ tranh chấp về người thừa kế hoặc chỉ tranh chấp liên quan đến vấn đề thẩm quyền của Tòa án…

Về nguyên tắc chung, phạm vi thu thập chứng cứ của Luật sư trong tham gia giải quyết vụ án cần tập trung vào các vấn đề cần giải quyết trong vụ án thừa kế, đó là: Người để lại di sản thừa kế, người thừa kế, thời điểm mở thừa kế, di sản thừa kế, tính hợp pháp của di chúc, di tặng và các vấn đề khác trong giải quyết vụ án.

– Thu thập chứng cứ chứng minh người để lại di sản thừa kế, người thừa kế: Để xác định chính xác, đầy đủ người để lại di sản thừa kế, người thừa kế đòi hỏi Luật sư phải thu thập chứng cứ chứng minh các vấn đề sau:

+ Tổng số người để lại di sản, người thừa kế (theo di chúc, theo pháp luật) trong vụ án?

+ Có người thừa kế nào chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản thừa kế không?

+ Tại thời điểm mở thừa kế có người thừa kế nào đã thành thai nhưng thời điểm tranh chấp chưa sinh ra không?

+ Có người thừa kế nào chết sau thời điểm mở thừa kế nhưng chết trước khi thụ lý, giải quyết vụ án thừa kế không?

+ Có người thừa kế nào là con nuôi thực tế không?

+ Có những người thừa kế nào là con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng, con đã thành niên mà không có khả năng lao động (người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc). Việc thu thập chứng cứ chứng minh vấn đề này chỉ thực hiện đối với trường hợp người để lại di sản lập di chúc không cho những người thừa kế này hưởng di sản hoặc cho hưởng phần di sản ít hơn 2/3 của một suất thừa kế theo luật.

Ví dụ :

Ông X có 3 người thừa kế theo pháp luật là bà A (vợ ông X) và hai người con đều đã thành niên và có khả năng lao động là anh B và chị C. Trước khi chết, ông X lập di chúc định đoạt toàn bộ di sản của ông cho anh B và chị C. Tuy bà A không được ông X cho hưởng di sản, nhưng theo quy định tại Điều 644 BLDS 2015 thì bà A là người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc.

+ Có người thừa kế nào biệt tích không? Nếu có thì biệt tích từ thời điểm nào, đã có quyết định của Tòa án tuyên bố một người mất tích hoặc là đã chết có hiệu lực pháp luật đối với họ chưa?

+ Có người thừa kế nào bị mất năng lực hành vi dân sự, hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi không?

+ Có người thừa kế nào từ chối nhận di sản không? Nếu có thì việc từ chối nhận di sản được thực hiện như thế nào?

+ Có diện thừa kế là con riêng hoặc bố dượng, mẹ kế không? Giữa họ có mối quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con không?

+ Có người thừa kế nào là người Việt Nam định cư ở nước ngoài, người nước ngoài, người không quốc tịch không?

+ Có người thừa kế nào không được quyền hưởng di sản theo quy định của BLDS không? Luật sư cần đặc biệt chú ý đối với trường hợp trong vụ án thừa kế có người thừa kế giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc, hủy di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di sản trái với ý chí của người để lại di sản để từ đó có kỹ năng thu thập, bổ sung chứng cứ khác, bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho khách hàng của mình.

+ Có người nào được người để lại di sản thừa kế di tặng không?

  • Thu thập chứng cứ chứng minh thời điểm mở thừa kế: Thời điểm mở thừa kế có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định di sản thừa kế, người thừa kế, người để lại di sản thừa kế và thời hiệu khởi kiện về thừa kế. Trong một vụ án thừa kế có thể có một hoặc nhiều thời điểm mở thừa kế. Luật sư thu thập chứng cứ xác định về từng thời điểm mở thừa kế cụ thể trong vụ án.

Trong thực tiễn giải quyết loại án thừa kế, nhiều vụ án trong đó các bên đương sự tranh chấp về thời điểm mở thừa kế. Có những vụ án rất phức tạp, gặp nhiều khó khăn liên quan đến việc xác định thời điểm mở thừa kế. Đặc biệt là đối với những vụ án do giấy khai tử không ghi các thông tin chi tiết nên khó xác định hoặc trường hợp giấy chứng tử ghi rõ thời điểm chết nhưng bị đơn không thừa nhận hoặc trường hợp mỗi bên đương sự khai về thời điểm mở thừa kế khác nhau. Do đó, nếu thu thập chứng cứ không cụ thể, tỉ mỉ sẽ không làm rõ được thời điểm chết dẫn đến việc xác định không chính xác thời điểm mở thừa kế. Trong trường hợp này, Luật sư cần yêu cầu Tòa án triệu tập nhiều người làm chứng tham gia tố tụng, lấy lời khai của họ cũng như thu thập các chứng cứ khác cung cấp cho Tòa án nhằm xác định chính xác thời điểm mở thừa kế.

  • Thu thập chứng cứ chứng minh di sản thừa kế: Xác định được di sản thừa kế là một trong những vấn đề cần giải quyết trong vụ án đương sự có yêu cầu chia di sản thừa kế, yêu cầu thực hiện nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại. Luật sư thu thập chứng cứ chứng minh các vấn đề sau:

+ Xác định tổng thể tài sản tranh chấp.

+ Xác định di sản thừa kế. Di sản thừa kế cần phải xác định cụ thể, bao gồm: tài sản đang hiện hữu, tài sản hình thành trong tương lai, động sản, bất động sản… Nếu là động sản cần thu thập các chứng cứ xác định rõ chủng loại, số lượng, giá trị tài sản, những tài sản thuộc loại tài sản phải đăng ký quyền sở hữu; nếu là bất động sản thì cụ thể như thế nào, đang tọa lạc ở đâu… Trường hợp di sản thừa kế là nhà ở, quyền sử dụng đất, Luật sư cần thu thập các chứng cứ xác định rõ về diện tích, kích thước, đặc điểm, các mặt tiếp giáp…

+ Xác định sự biến động của di sản thừa kế từ thời điểm mở thừa kế đến thời điểm tranh chấp. Ví dụ, tại thời điểm mở thừa kế, trên đất có nhà, cây lưu niên nhưng sau này do thiên tai, thời gian… làm cho nhà và cây lưu niên không còn hoặc do người quản lý di sản tự ý phá bỏ để xây dựng nhà, công trình kiến trúc, hoặc người quản lý di sản bán, chuyển nhượng một phần di sản. Cần thiết phải thu thập chứng cứ để xác định có hay không công sức đóng góp của những người liên quan khác đến khối tài sản đang tranh chấp.

+ Xác định đồng chủ sở hữu với người để lại di sản. Đồng chủ sở hữu thường là chồng hoặc vợ của người để lại di sản (cần thu thập chứng cứ chứng minh về quan hệ hôn nhân của họ có hợp pháp hay không, xem xét để xác định sở hữu chung hợp nhất) hoặc sở hữu của người khác (sở hữu chung theo phần).

+ Xác định nghĩa vụ tài sản của người để lại di sản và các chi phí liên quan đến thừa kế được thanh toán từ di sản theo quy định của pháp luật dân sự, ví dụ: chi phí hợp lý cho việc mai táng theo tập quán, chi phí cho việc quản lý di sản…

+ Xác định công sức quản lý, duy trì di sản của người quản lý di sản. Cần có chứng cứ chứng minh có việc quản lý di sản của người thừa kế không, nếu có thì thời gian quản lý di sản như thế nào, quản lý trực tiếp hay thuê người quản lý…

+ Xác định có phần di sản nào được dùng vào việc thờ cúng, người để lại di sản có di tặng một phần di sản cho người khác không?

+ Thu thập chứng cứ xác định di sản đối với trường hợp tài sản của Nhà nước cấp cho người có công với cách mạng, sau khi họ đã chết thì cơ quan có thẩm quyền mới có quyết định cho họ được hưởng tài sản theo quy định của pháp luật.

Khi thu thập chứng cứ chứng minh di sản thừa kế, Luật sư cần chú ý vận dụng Điều 34 BLTTDS 2015 và văn bản hướng dẫn về vấn đề hủy quyết định cá biệt rõ ràng là trái pháp luật của cơ quan, tổ chức trong giải quyết vụ án thừa kế, đặc biệt là tài sản tranh chấp có nguồn gốc của người để lại di sản nhưng tại thời điểm tranh chấp thuộc quyền sở hữu, sử dụng của người thừa kế hoặc người khác.

  • Thu thập chứng cứ trong vụ án có yêu cầu chia thừa kế theo di chúc: Luật sư phải thu thập các chứng cứ để xác định tính hợp pháp của từng loại di chúc về hình thức và nội Do đó, Luật sư thu thập các chứng cứ để chứng minh các vấn đề sau:

+ Xác định tổng số di chúc trong vụ án, do người để lại di sản nào xác lập?

+ Có di chúc chung của vợ chồng không?

+ Người để lại di sản lập di chúc bằng văn bản hay di chúc miệng?

+ Trường hợp có di chúc miệng: cần thu thập các chứng cứ chứng minh có ai làm chứng cho việc lập di chúc miệng, người làm chứng có thuộc trường hợp những người không được làm chứng cho việc lập di chúc; xác định thời gian từ khi có di chúc miệng đến khi người có di chúc miệng chết…

+ Trong trường hợp có di chúc bằng văn bản thì có bao nhiêu di chúc, thuộc loại di chúc bằng văn bản nào (di chúc bằng văn bản không có người làm chứng, di chúc bằng văn bản có người làm chứng, di chúc bằng văn bản có chứng thực của UBND…). Nếu có nhiều bản di chúc thì thời điểm lập từng di chúc như thế nào (ngày, tháng, năm lập di chúc), có việc sửa đổi, bổ sung, thay thế di chúc không?

+ Trường hợp nội dung di chúc chỉ giao quản lý, sử dụng di sản có điều kiện thì điều kiện đó có thay đổi không?

Cùng với việc xác định các chứng cứ cần thu thập trong vụ án thừa kế để bảo vệ quyền lợi cho khách hàng, Luật sư lưu ý vấn đề bảo quản chứng cứ trước khi cung cấp cho Tòa án để bảo toàn chứng cứ. Việc bảo quản chứng cứ có thể sử dụng biện pháp chụp ảnh, niêm phong, đề nghị Thừa phát lại lập vi bằng… Chứng cứ đã được giao nộp tại Toà án thì việc bảo quản chứng cứ đó do Toà án chịu trách nhiệm.

Sau khi xác định được các chứng cứ cần thu thập trong vụ án thừa kế, Luật sư xác định xem bằng cách nào để thu thập các chứng cứ thuộc về nghĩa vụ chứng minh của bên khách hàng mình bảo vệ (áp dụng biện pháp để thu thập các chứng cứ). Trước hết, Luật sư yêu cầu khách hàng cung cấp chứng cứ cho mình để từ đó xác định các chứng cứ cần giao nộp cho Tòa án. Sau khi khách hàng cung cấp chứng cứ mà còn thiếu Luật sư mới tiếp tục thu thập. Có những trường hợp Luật sư phải tự mình đi thu thập, xác minh chứng cứ tại một số cơ quan, tổ chức, địa phương mà khách hàng không thể tự làm được. Ví dụ, Luật sư yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền cung cấp hoặc xác nhận về nguồn gốc tài sản các bên đang tranh chấp trong vụ án thừa kế, lấy xác nhận của người làm chứng; yêu cầu UBND cấp xã chứng thực chữ ký của người làm chứng; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cho sao chép hoặc cung cấp những tài liệu có liên quan đến việc giải quyết vụ việc mà cơ quan, tổ chức, cá nhân đó đang lưu giữ, quản lý…

Trong vụ án thừa kế, mặc dù theo nguyên tắc đương sự có nghĩa vụ chứng minh và cung cấp chứng cứ nhưng Tòa án cũng phải có trách nhiệm hỗ trợ đương sự thực hiện việc chứng minh. Chính vì vậy, cùng với khách hàng xác định các biện pháp tự thu thập các chứng cứ trong vụ án thừa kế, Luật sư hướng dẫn khách hàng yêu cầu Tòa án áp dụng các biện pháp thu thập chứng cứ theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự. Cụ thể là, có thể yêu cầu Tòa án triệu tập người làm chứng và lấy lời khai của họ để làm rõ các vấn đề cần chứng minh trong vụ án; yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp đối chất, trưng cầu giám định… Trong các vụ án thừa kế có yêu cầu chia di sản thừa kế, Luật sư phải yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp định giá tài sản tranh chấp, thẩm định giá theo quy định tại Điều 104 BLTTDS 2015. Trước phiên định giá, Luật sư thu thập các chứng cứ liên quan đến loại đất, vị thế nhà đất, khả năng sinh lợi của nhà đất, tham khảo khung giá đất do UBND tỉnh (thành phố trực thuộc trung ương) ban hành về giá các loại đất ở địa phương, lấy chứng cứ về việc chuyển nhượng nhà đất trong khu vực nhà đất đang tranh chấp vào thời điểm gần nhất để cung cấp cho Hội đồng định giá và tư vấn cho khách hàng của mình phát biểu ý kiến về giá trước khi Hội đồng tiến hành định giá.

Đối với vụ án có yêu cầu chia di sản thừa kế là nhà đất, Luật sư tư vấn cho khách hàng yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp xem xét, thẩm định tại chỗ theo quy định tại Điều 101 BLTTDS 2015 để thu thập tài liệu, chứng cứ. Trên cơ sở kết quả xem xét, thẩm định tại chỗ, Luật sư có thể tư vấn cho khách hàng về việc thay đổi, bổ sung yêu cầu.

b)Kỹ năng cung cấp chứng cứ

Sau khi đã thu thập được các chứng cứ cần thiết, nếu tham gia tố tụng với tư cách là người đại diện theo ủy quyền của khách hàng, Luật sư sẽ thực hiện hoạt động cung cấp chứng cứ cho Tòa án. Trường hợp là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng, Luật sư cần hướng dẫn các đương sự cung cấp chứng cứ cho Tòa án. Về nguyên tắc, các chứng cứ thuộc về nghĩa vụ chứng minh của khách hàng mà Luật sư bảo vệ quyền lợi sẽ được lần lượt cung cấp cho Tòa án để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các đương sự.

Cung cấp chứng cứ là một nghệ thuật, đòi hỏi sự tinh thông về kỹ năng nghiệp vụ của Luật sư. Căn cứ quy định tại Điều 96 BLTTDS 2015 Luật sư thực hiện kỹ năng cung cấp, giao nộp chứng cứ.

  • Cung cấp chứng cứ trong giai đoạn chuẩn bị xét xử:

Ở giai đoạn chuẩn bị xét xử, Tòa án tiến hành hoạt động xây dựng hồ sơ vụ án, trong đó Tòa án tiến hành các hoạt động tố tụng cần thiết để xác minh, thu thập chứng cứ và đánh giá chứng cứ. Bên cạnh các chứng cứ do bên khách hàng mình cung cấp còn có các chứng cứ do các đương sự là người thừa kế hoặc người khác cung cấp. BLTTDS 2015 đã quy định cụ thể về thời hạn cung cấp chứng cứ, theo đó thời hạn giao nộp tài liệu, chứng cứ do Thẩm phán được phân công giải quyết vụ việc ấn định nhưng không được vượt quá thời hạn chuẩn bị xét xử theo thủ tục sơ thẩm. Theo nội dung quy định này, Luật sư cần thực hiện việc cung cấp hoặc tư vấn cho đương sự cung cấp chứng cứ trong thời hạn do Thẩm phán ấn định tại thông báo giao nộp chứng cứ, trừ tài liệu, chứng cứ không thể biết được trong quá trình giải quyết vụ việc theo thủ tục sơ thẩm. Trường hợp sau khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử theo thủ tục sơ thẩm mới cung cấp, giao nộp tài liệu, chứng cứ mà Tòa án đã yêu cầu giao nộp thì Luật sư phải chuẩn bị tài liệu, chứng cứ chứng minh lý do chính đáng của việc giao nộp chậm. Để làm rõ các yêu cầu của khách hàng mình (hoặc phản bác yêu cầu), Luật sư xác định các chứng cứ cần cung cấp và thực hiện việc cung cấp cho Tòa án. Khi cung cấp chứng cứ cho Tòa án, nên thể hiện rõ quan điểm của mình là chứng cứ này dùng để chứng minh cho vấn đề gì trong vụ án thừa kế, như chứng cứ chứng minh thời điểm mở thừa kế, chứng minh di sản thừa kế, không vi phạm việc định đoạt tài sản chung…

  • Cung cấp chứng cứ tại phiên tòa:

Tại phiên tòa, theo quy định tại Điều 96 BLTTDS 2015, các đương sự có quyền bổ sung chứng cứ trong trường hợp không thể biết được chứng cứ đó trong quá trình chuẩn bị xét xử; chứng cứ Thẩm phán không yêu cầu giao nộp hoặc có lý do chính đáng của việc giao nộp chậm. Các chứng cứ cung cấp tại phiên tòa có thể là những chứng cứ đã thu thập được trước đó nhưng chưa cung cấp cho Tòa án, cũng có thể là các chứng cứ mà đương sự mới thu thập được như một bản di chúc, chứng cứ chứng minh di sản hoặc quyền sở hữu tài sản của khách hàng mình… Tùy theo mục đích của đương sự mà Luật sư thực hiện kỹ năng cung cấp bổ sung chứng cứ tại phiên tòa.

Để được tư vấn chi tiết từ luật sư của Luật 3 Chung

Vui lòng liên hệ số hotline 085.200.8585

Hoặc liên hệ qua email: luatsu@luat3chung.vn

Bài viết liên quan